LES 7 @ NOTARIËLE AKTEN
Inleidingmenu | inleiding en inhoud | oefening 1 | oefening 2 | oefening 3
De inhoud van deze les is geheel gewijd aan het oude notariaat. Het oude notariaat verschilt op belangrijke punten van het hedendaagse. Zo mochten de notarissen voor 1811 geen overdrachten van onroerend goed en ook geen hypotheken passeren. Dat was voorbehouden aan schepenen. In sommige plaatsen mochten notarissen ook geen akten van boedelscheiding opmaken of openbare verkopingen houden. In andere plaatsen konden ze dit wel. Verder kwam het oude notariaat in het noordoosten van Nederland nauwelijks voor.
Hoewel het niet mogelijk was voor de notaris een akte van overdracht of bezwaring van onroerend goed te passeren, kon men hem wel een koopakte of een schuldigverklaring op laten maken. Deze akte had dan volle rechtskracht, maar die beperkte zich tot de partijen zelf. Een derde hoefde zich er niets van aan te trekken.
Naast koopcontracten en schuldbekentenissen kon de notaris allerlei andere akten opmaken: testamenten, attestaties, procuraties, donaties, revocaties, huurcedullen, etc. Hoewel er veel verschillende soorten akten bestaan, zijn de akten binnen een soort in zekere mate eenvormig. Van deze wetenschap kan gebruikt gemaakt worden bij het transcriberen. Immers als u weet wat voor type akte u voor u heeft, dan weet u ook – in grote lijnen – welk verhaal u mag verwachten. Daaraan heeft u enerzijds steun bij het transcriberen, anderzijds kunt u uw aandacht – net zoals bij de eerste lessen – richten op de bijzonderheden, zoals de namen die genoemd worden.Als bijlage vindt u hieronder een lijst van namen van veel voorkomende notariële akten, met hun betekenis, indeling en veelvuldig voorkomende terminologie. Het is verstandig dat u die lijst doorneemt voordat u aan de transcripties gaat beginnen
Inhoud
De drie geselecteerde akten zijn afkomstig uit het Utrechtse notariaat en zijn redelijk lastig van schrift. Als u dit straks redelijk vlot kan lezen, heeft u zeker goede vorderingen gemaakt.
De eerste akte is een schuldbekentenis (formeler: obligatoire akte, obligatie) uit zake van achterstallige huur van een boerderij. De opbouw van de akte is:
- A bekent schuldig te zijn aan B een zekere som geld, vanwege ….
- Mogelijk verklaart A dan vervolgens afstand te doen van bepaalde rechten, zijn goederen (huidige en toekomende) voor de schuld te verbinden en zich aan bepaalde rechters te onderwerpen in geval geschil en procureurs te machtigen om hem vrijwillig te laten veroordelen in deze schuld.
Bij het laatste, een willige comdemnatie, werd de eventuele rechtsgang bespoedigd. Als een schuld – bijvoorbeeld vanwege wanbetaling – opgevorderd moest worden, was daarvoor een gerechtelijk vonnis nodig. Door een dergelijk vonnis van tevoren en met medewerking van de schuldenaar te laten uitspreken, hoefde men bij eventuele wanbetaling (als de schuldenaar niet zo meewerkend meer was) niet meer naar de rechter en kon meteen de deurwaarder ingeschakeld worden om de schuld goedschiks of kwaadschiks te innen.
Let even op de bijzondere spelling van twee plaatsnamen. Een lastig woord is renuncierende (afstand doende). Submitteren betekent onderwerpen. Compareren is verschijnen, en de comparant is degene die verschijnt. Beide woorden worden wel afgekort. Exceptie (uitzondering) is het laatste wat u vooraf krijgt. Men deze informatie kunt u de akte lezen en begrijpen.De tweede akte is er een van huwelijkse voorwaarden. Huwelijkse voorwaarden waren populair in gevallen waarin beide partners over vermogen beschikten, wanneer de vermogenssituatie van de partners ongelijk waren, of wanneer de partners beide of een van hen kinderen had uit een vorig huwelijk. Dat laatste is hier het geval.
De opbouw van de akte is:
- A (al dan niet geassisteerd met familieleden of voogden) ter eenre en B ter andere zijde, verklaren een huwelijk aan te zullen gaan onder de volgende condities:
- Mogelijk: dat A zal inbrengen, dat B zal inbrengen, dat er al dan niet gemeenschap van goederen zal zijn, dat alleen winst en verlies staande huwelijk gemeen is, dat erfenissen niet gemeen zijn, dat na overlijden op de volgende wijze voor de kinderen gezorgd moet worden, uitkeringen aan de langstlevende
Solemnisatie is de inzegening van het huwelijk. Filiale portie is een kindsdeel. Hiermee kunt u op weg.
De derde akte is een akkoord. Akkoorden zijn vaak lastig, omdat ze echt over alles en nog wat kunnen gaan. Bij huwelijkse voorwaarden kan er veel bedongen worden, maar dat blijft beperkt binnen de sfeer van het vermogen van de partners en de zorgplicht. Akkoorden dienen vaak om andere akten open te breken, rechtzaken te beëindigen of te vermijden. Het is een soort restakte, wanneer de structuur van andere akten tekort schiet of om andere reden niet voldoet. In dit geval worden bestaande huwelijkse voorwaarden opgebroken.
De opbouw van een akkoord is vaak als volgt:
- A ter eenre en B ter andere zijde, verklaarden
- Mogelijk: reden van het akkoord, de voorgeschiedenis
- De nieuwe regeling.
Voor een goed begrip van een akkoord is van belang dat het oude verhaal (de voorgeschiedenis) niet met het nieuwe wordt verward. Meestal is er een duidelijk omslagpunt, er staat dan bijvoorbeeld: om alle problemen te voorkomen en te vermijden zijn, partijen het volgende overeengekomen. Na een dergelijke zin begint de feitelijke inhoud van het akkoord.
|
Het komt nogal eens voor dat een akte bestaat uit lange teksten. Dat kan betekenen dat de akte bestaat uit een voorgeschiedenis en de eigenlijke akte. Soms staat er zelfs na de voorgeschiedenis midden in de akte een nieuwe aanhef compleet met datum. Een eerdere akte wordt dan (gedeeltelijk) opgenomen in de eigenlijke akte. Voor het begrip van de akte is het dan van belang de beide delen goed uit elkaar te houden en deze als zelfstandige akten te lezen. |
Naslagwerken
Een handleiding voor gebruikers van notariële archieven, in de meeste archieven en in de wat grotere bibliotheken te raadplegen, is:
A.Fl. Gehlen, Notariële akten uit de 17e en 18e eeuw (Zutphen 1986)
Bij het Algemeen Rijksarchief In Brussel is en facsimilé van Jacques Thys, Ars Notariatus, een leerboek en naslagwerk voor de notaris uit 1590 te koop. Heel aardig als u er zich verder in wilt verdiepen. In beter gesorteerde bibliotheken zijn dergelijke werken uit de noordelijke Nederlanden te raadplegen zoals bijvoorbeeld S. van Leeuwen en G. van Wassenaer (zie de literatuurlijst in leeshulp). In sommige van deze werken vindt u ook verklarende woordenlijsten.
Bijlage: Opbouw en inhoud van enkele vaak voorkomende notariële akten
Afstand van erfdeel
A verklaart aan B, C en D af te staan/over te geven zijn ouderlijk erfdeel/ het erfdeel hem aangekomen bij overlijden van
Appellatie = verklaring dat men zich niet bij een rechterlijk vonnis neerlegt
A verklaart te appelleren aan vonnis van zekere datum door zekere instantie
Assurantie = verzekering
A, B en C kooplieden verbinden zich (elk voor een deel) ten behoeve van D, te verzekeren het risico van verlies van goederen op reis naar ... en in geval van schade deze aan D te zullen vergoeden
Attestatie = verklaring over het handelen of nalaten van derden
A verklaart ten behoeve van B dat er het volgende gebeurd is.
Veelal worden bijzonderheden, zoals leeftijd, beroep en woonplaats bij A opgegeven, ziet u leeftijden in een akte staan, dan is dat veelal een attestatie. Een bijzondere attestatie is de attestatie de vita: verklaring dat iemand nog in leven is (bijvoorbeeld voor de uitbetaling van een pensioen of lijfrente)Boedelscheiding = verdeling van nalatenschap
A, B, C, D,.. allen erfgenamen van X verklaren tot de volgende scheiding en deling van de goederen hen van C aangekomen te zijn gekomen: lot 1) bestaande uit … is toegevallen aan B, lot 2) bestaande uit … is toegevallen aan A ……
Bodemerij = geldlening op schip en lading
A kapitein van het schip ... bekent ontvangen te hebben van B en C de som van …op bodemerij, welk bedrag wordt terugbetaald bij aankomst op bestemming. Bodemerij betekent dat bij verlies van schip en lading het geld niet behoeft te worden terugbetaald (in tegenstelling tot een normale lening, hypotheek of scheepshypotheek waar ook de persoon en zijn andere goederen tot onderpand staan).
Borgstelling = verklaring dat men borg staat voor de schuld van een derde.
A verklaart ten behoeve van B borg te zijn voor een verplichting van C.
Dit is een bijzondere akte omdat er meestal 3 partijen worden genoemd. De akte van C die zich weer zich weer verplicht de eventuele schade van A door deze borgstelling te vergoeden, wordt indemniteit genoemd.Certificatie = variant van attestatie
Charter = bevrachtingcontract
A schipper en B en C kooplieden verklaren met elkaar gesloten te hebben het volgende contract van bevrachting
Codicil = aanvulling op testament, testamentaire beschikking zonder erfstelling, zie testament
A begeert dat na haar overlijden ..
Mogelijk: haar kleren na B gaan, geld naar de pastoor gaat, zij voor de preekstoel begraven wil worden, etcCompagnie = contract om tezamen, als een firma de zaken te gaan doen of voort te zetten
A ter eenre en B ter andere zijde, verklaren voortaan in compagnie/maatschap/societeit/vennootschap, de volgende zaken te zullen gaan doen.
Mogelijk: periode, verdeling van aandelen, winst en verlies, beëindiging bij overlijden van deelnemers, voortzetting na afloop periode, verbod tot concurrerende activiteiten of verbintenissen met concurrenten, dagelijks bestuurContract = algemene overeenkomst, kan van alles inhouden
A ter eenre en B ter andere verklaren met elkaar overeen gekomen te zijn ….
Donatie inter vivos = schenking onder de levenden
A schenkt aan B, … na zijn overlijden te aanvaarden, B verklaart tegenover A de schenking te accepteren
Donatie causa mortis = schenking ter zake van de dood
A, ziek, schenkt aan B, … na zijn overlijden te aanvaarden. Hier hoeft geen acceptatie door B te volgen. A. kan deze beschikking na zijn herstel zonder de medewerking van B herroepen
Executeurstelling = aanstelling tot uitvoerder/executeur van de laatste wil
A verklaart B en C aan te stellen tot executeurs van zijn testament
Huurcontract = huurovereenkomst van onroerend goed
A (verhuurder) verklaart aan B te verhuren een huis/boerderij/akker gelegen ter plaatse, belend door … voor de periode van zoveel jaar, voor de som van zoveel per jaar.
Mogelijk: bepalingen inzake het onderhoud van het goed, het mesten, het scheuren van weiland (omzetten tot akkerland), halverwege beëindigen van de pachtOf (wel bij zeer deftige verhuurders):
A (huurder) bekent van B (verhuurder) in huur te hebben aangenomen, na volgende goederen op de navolgende voorwaarden.
Huurconditiën = publieke verhuring van onroerende goederen.
A verklaart de navolgende goederen te zullen verhuren onder de volgende voorwaarden. Zie hieronder: koopconditiën
Huwelijkse voorwaarden = contract aangegaan voor het huwelijk inzake vermogens en zorgplicht van de partners
A (al dan niet geassisteerd met familieleden of voogden) ter eenre en B ter andere zijde, verklaren een huwelijk aan te zullen gaan onder de navolgende condities.
Mogelijk: dat A zal inbrengen, dat B zal inbrengen, dat er al dan niet gemeenschap van goederen zal zijn, dat alleen winst en verlies staande huwelijk gemeen is, dat erfenissen niet gemeen zijn, dat na overlijden op de volgende wijze voor de kinderen gezorgd moet worden, uitkeringen aan de langstlevendeIndemniteit = garantiestelling
C beloofd A schadeloos te houden van de borgstelling door A tegenover B aangegaan. Zie borgstelling.
Insinuatie = aanzegging
Notaris begeeft zich vanwege zijn klant naar een bepaalt adres, doet daar een bepaalde aanzegging of stelt een bepaalde eis, beluistert het antwoord en protesteert eventueel. Zie ook wisselprotest.
Inventaris = lijst van goederen
Een inventaris is makkelijk te herkennen. Het is een lijst van allerlei voorwerpen soms met de geschatte waarde erachter. Een verschil met de hierna genoemde koopconditiën is dat er geen namen van kopers achter de voorwerpen staan.
Koopconditiën = publieke verkoping van roerende, onroerende goederen, gewas te velde, hout op stam e.d.
A verklaart in het openbaar de navolgende goederen te zullen verkopen onder de volgende voorwaarden.
Een kenmerk van deze akte is, dat er vaak 2 data in genoemd worden. Op de eerste datum probeerde men een zo hoog mogelijk bod te krijgen. Men probeerde dat door middel van strijk- of trekgeld. Op de tweede datum werd vanaf een veel hogere prijs afgehangen of afgemijnd. Als er gemijnd wordt boven de som van bod, dan ontving degene die het hoogste bod had gedaan zijn trekgeld. Werd er echter niet gemijnd voor een bedrag boven het hoogste bod, dan zat de hoogste bieder aan de koop vast.Koopcontract = koopovereenkomst onroerend goed
A verklaart verkocht te hebben aan B een huis/boerderij/akker gelegen ter plaatse .. belend door (namen van eigenaren of percelen), belast met renten/cijnzen voor de somme van.
Mogelijk: bepalingen over de datum van oplevering, betaling, risicoaanvaardingKwitantie = kwijting
A bekent van B de som van … ontvangen te hebben en hem deze schuld kwijt te schelden.
Mogelijk: die B hem uit kracht van acte d.d. voor … schuldig wasLeercontract = overeenkomst tussen leerling of zijn ouders en leermeester
A (de meester) belooft ( B) dat hij C gedurende een bepaalde periode een bepaald vak zal leren, tegen een vergoeding van ... per jaar.
Of:
A belooft B (de meester) dat hij voor het laten leren van een vak aan C gedurende zoveel jaren zoveel per jaar zal betalen
Maatschap: zie compagnie
Momboirstelling: zie voogdijstelling
Obligatie = schuldbekentenis
A verklaart schuldig te zijn aan B uit zake van …..
Procuratie (ad negotia) = machtiging
A machtigt B om te … dit of dat voor hem te doen
Procuratie ad lites = machtiging om te procederen
A machtigt B in omnibus ad lites in de zaak tegen …
Meestal machtiging voor procureurRevocatie = herroeping
A verklaart te herroepen het testament dat hij op ... heeft gemaakt.
A en B verklaren met wederzijdse instemming en uit vrije wil te herroepen de huwelijkse voorwaarden/het testament dat zij hebben gemaakt op ... voor notaris ...Societeit: zie compagnie
Testament = laatste wil
A overwegende de zekerheid van de dood en de onzekerheid van het tijdstip van dien, beveelt zich zelf in de handen van zijn schepper en draagt zijn erven op een behoorlijke begrafenis te verzorgen, schenkt B, C en D geld of goederen, geeft E en F twee van kinderen goed vooraf (omdat zij in tegenstelling tot de andere kinderen niet gehuwd zijn en in de huishouding of in het bedrijf hebben gewerkt), stelt kind G wegens zijn levensloop in de legitieme portie (wettelijk erfdeel, minder dan de erfdelen van de andere kinderen) en verdeelt tenslotte de rest van zijn nalatenschap gelijkelijk over zijn kinderen E, F, H en I. Het laatste deel, de erfstelling, onderscheidt het testament van het eerder genoemde codicil. Voor 1811 waren er wederzijdse testamenten mogelijk waarbij man en vrouw de langstlevende van hun begunstigden of hem/haar het vruchtgebruik gaven. Dat gebeurde in één akte:
A ziek te bedde liggende, maar gezond van geest en B echtelieden verklaren elkander over en weer de langstlevenden van hen tot erfgenaam. Dit gebeurde ook wel tussen kinderen (b.v. de niet gehuwde kinderen die samen in het ouderlijk huis waren blijven wonen benoemden de langstlevende(n) van hen tot erfgena(a)m(en)).Transport obligatie = overdracht van schuldbekentenis
A verklaart aan B verkocht te hebben en overdragen een obligatie ten laste van C gepasseerd voor die en die notaris op die en die datum
Uitkoop = scheiding bij forma van uitkoop
Een deel van de erven scheidt een ander deel of een enkele erfgenaam de hele nalatenschap toe.
A, B, C verklaren bij forma van uitkoop toegescheiden te hebben aan D alle rechten die zij hebben in de nalatenschap van E. Zie ook afstandVennootschap: zie compagnie
Voogdijstelling = aanstelling van voogden over minderjarige erfgenamen
A verklaart B en C aan te stellen als voogden over X en Y.
Let wel: de voogdijstelling betreft slechts financiële zakenWisselprotest = protest tegen het niet betalen van een wissel (een uitbetalingsopdracht door C aan B)
Notaris verklaart dat hij zich ten verzoeke van A (belanghebbende) begeven heeft naar het huis van B, daar afgevraagd heeft of B aan de betalingsopdracht van C wilde voldoen en indien niet waarom niet, gevolgd door formeel protest van de notaris tegen deze gang van zaken. Een vorm van ingebrekestelling dus.